Novost

Šta su dezinformacije?

Print Friendly, PDF & Email

Pojavom novih digitalnih tehnologija i medija, te slabljenjem jasnih granica između profesionalnih medija i platformi na kojima svako može kreirati i dijeliti sadržaje, došlo je do drastičnog povećanja količine informacija kojima smo svakodnevno izloženi. Uz nesumnjive prednosti koje su novi mediji donijeli na polju informiranja, obrazovanja i zabave, doprinijeli su i širenju različitih vidova dezinformacija.

Turčilo i Obrenović u studiji Misinformation, Disinformation, Malinformation: Causes, Trends and Their Influence on Democracy konstatuju da u naučnoj i stručnoj javnosti postoje brojne definicije lažnih vijesti, dezinformacija i sl. koje se uzajamno ne isključuju, nego prije nadovezuju jedna na drugu, budući da svaka stavlja naglasak na određeni aspekt nastanka i/ili širenja ovog fenomena. Ono što je, više-manje, svima zajedničko jeste prepoznavanje digitalnog prostora (društvene mreže, internet portali) kao glavnog poligona u kojem se gotovo sve vrste informacijskih poremećaja stvaraju i šire.

Ekspertna grupa za lažne vijesti i online dezinformacije koju je formirala Evropska komisija 2018. godine, u svom finalnom izvještaju pod nazivom „Višedimenzionalni pristup dezinformacijama definira dezinformacije kao sve vidove lažnih, netačnih ili zavaravajućih informacija koje su kreirane, objavljene i raširene sa namjerom da nanesu javnu štetu ili radi sticanja zarade. Dezinformacije po ovoj definiciji ne uključuju kreiranje i širenje ilegalnog sadržaja u online prostoru, kao što su u prvom redu kleveta, govor mržnje i podsticanje na nasilje, koji su regulirani propisima Evropske unije i nacionalnim zakonima, kao ni druge oblike namjernih, ali ne i obmanjujućih oblika izvrtanja činjenica kao što su satira ili parodija.

Izvještaj Vijeća Evrope iz 2017. godine „Informacijski poremećaj: interdisciplinarni okvir za istraživače i donosioce politika određuje dezinformacije kao najteži od tri oblika informacijskog poremećaja, pored netačnih i zlonamjernih informacija. Navedeni oblici informacijskog poremećaja razlikuju se po tome da li sadrže tačne ili netačne informacije, kao i po tome da li su kreirani sa ili bez namjere nanošenja štete pojedincu, društvenoj grupi, organizaciji ili državi. Tako netačne informacije, koje uključuju zavaravajući sadržaj i clickbates, premda sadrže netačne i neprovjerene informacije, nisu kreirane sa namjerom da nanesu štetu. Zlonamjerne informacije predstavljaju tačne informacije, kreirane sa namjerom da nanesu štetu pojedincu, organizaciji ili državi (curenje informacija, uznemiravanje i donekle govor mržnje). Najzad, dezinformacije predstavljaju najteži pojavni oblik informacijskog poremećaja, zato što su dezinformacije ujedno lažne i kreirane sa namjerom da nanesu štetu pojedincu, društvenoj grupi, organizaciji ili državi. U dezinformacije su svrstani manipulativni i fabrikovani sadržaji, prevare, kao i sadržaji namjerno stavljeni u krivi kontekst.

Ne osporavajući uvriježno vjerovanje da se sva tri oblika informacijskog poremećaja prevashodno prenose putem online medija, i to u prvom redu društvenih mreža, Turčilo i Obrenović naglašavaju da i ostali mediji (štampa, radio i televizija) takođe učestvuju u širenju lažnih vijesti, usljed faktora kao što su politička i ekonomska zavisnost, vlasnička struktura i sl.

Regulatorna agencija za komunikacije u Kodeksu o audiovizuelnim medijskim uslugama i medijskim uslugama radija u članu 5. (Pravičnost i nepristrasnost) st. 1. propisuje obavezu radio i televizijskim stanicama u BiH da audiovizuelni i radijski programi osiguraju tačnost iznesenih informacija u svim programima, a posebno u informativno-političkim i programima o tekućim događajima, te obavezu pravovremenog ispravljanja svih uočenih grešaka. Vijeće za štampu u BiH, samoregulatorno tijelo za štampu i online medije u Kodeksu za štampu i online medije u članu 2. (Urednička odgovornost) ističe kako je najvažnija odgovornost novinara i urednika osigurati da njihov rad bude usmjeren ka poštivanju istine i prava javnosti da sazna istinu. Članom 5. (Tačnost i fer izvještavanje) zabranjuje se objavljivanje netačnih ili krivonavodećih materijala u vidu fotografija, tekstova ili drugih materijala.