Britanska mini-serija Adolescencija (Adolescence) koja se emituje na Netflixu od marta 2025. godine skrenula je pažnju svjetske javnosti na problem širenja online mizoginije i na pogubne posljedice koje to može izazvati. Serija upire prstom u „manosferu“ kao u jednog od glavnih krivaca ovog fenomena. Istraživanje koje je poručio britanski regulator Ofcom otkriva nam šta je manosfera, zašto ljudi ulaze u manosferu, kakvu ulogu ona igra u njihovim životima i kakav je njen potencijalni uticaj na njihove stavove i ponašanje.
Online mizoginija označava širok spektar sadržaja i ponašanja koji doprinose uspostavljanju, normalizaciji ili promovisanju mizoginih stavova i ideja.
Collinsov rječnik definiše manosferu kao „širok skup blogova, web-stranica i foruma koji obrađuju muške teme kao što su tema muškosti, partnerskih odnosa i zabavljanja, rodne politike i samousavršavanja.
Ofcom-ovo istraživanje zasnovano je na intervjuima sa 38 muškaraca i jednom ženom starosti između 16 i 50 godina koji su gledali, upuštali se u različite vidove interakcije ili sami kreirali sadržaje na nekom od brojnih web stranica i zajednica manosfere.
Prema iskustvima ispitanika, manosfera nije jedinstvena zajednica ili ideologija već prije fragmentisan skup online supkultura, često sa međusobno suprotstavljenim ili kontradiktornim stavovima. Sadržaji i stavovi prisutni unutar ovih zajednica kreću se od mainstream stanovišta (npr. muškarci treba da usavršavaju svoje mentalno zdravlje kako bi bili dobri partneri ili muževi – stav često prisutan u zajednicama posvećenim samousavršavanju) do krajnje ekstremnih (npr. žene su po svojoj prirodi mentalno inferiorne u odnosu na muškarce – stav zabilježen na pojedinim incel forumima).
Zašto manosfera privlači ljude?
Veliki dio sadržaja manosfere koji su ispitanici navodili kao naročito privlačan odnosio se na samousavršavanje: savjeti u vezi fizičke kondicije i treninga u teretani, motivacioni govori, kao i filozofske refleksije o tome šta znači biti „dobar muškarac” ili šta je potrebno da bi se postigao uspjeh. Ono što takođe većina ispitanika nalazi privlačnim jeste duh otvorene debate i diskusije, neformalnost i duhovitost koja često prati ove sadržaje.
Važno je istaći da su mnogi ispitanici izjavili da su im određene ideje bile privlačne samo onda kada su se poklapale sa njihovim ličnim iskustvima ili uvjerenjima. U tom kontekstu, mnogi ispitanici odbacuju mizogine stavove prevashodno zahvaljujući pozitivnim životnim iskustvima sa ženama. S druge strane, učesnici u sadržajima manosfere čija su iskustva sa ženama negativna ili oskudna u većem su riziku da se identifikuju sa mizoginim idejama.
Kako učesnici manosfere doživljavaju Andrewa Tatea?
Gotovo svi ispitanici u uzorku pomenuli su kontroverznog influensera Andrewa Tatea koji je široj javnosti poznat po svojim otvoreno mizoginim idejama. Stavovi o Tateu bili su vrlo raznoliki, pri čemu je većina učesnika istovremeno imala i pozitivne i negativne osvrte na njegov rad. Jedna grupa ispitanika smatra da Tate po svoj prilici ne vjeruje svemu što govori, već da namjerno kreira provokativne sadržaje, kako bi time privukao veću pažnju i ostvario veću finansijsku korist. Druga grupa ispitanika smatra da on zapravo i ne zastupa mizogine stavove koje mu čestu stavljaju na teret. Treća grupa smatra da on, po svoj prilici, vjeruje u dio svojih stavova o ženama premda sami ne podržavaju takve stavove. Ipak, mišljenja su da su reakcije na Tatea pretjerane i da je u redu ne slagati se s nečijim uvjerenjima, a opet priznati da ta osoba ponekad ima korisne ili zanimljive stavove. Neki od učesnika, iako nisu htjeli zauzeti čvrst stav ni za, ni protiv njega, ipak su izrazili zabrinutost zbog uticaja koji osobe poput Tatea mogu imati na druge.
S druge strane, ono što je većinu ispitanika privuklo sadržajima koje kreira Tate jesu njegovi motivacioni govori, kao i sadržaji koji se bave samousavršavanjem.
Pixabay/geralt
Looksmaxxing zajednica
U pitanju je virtuelna zajednica u okviru manosfere koja promoviše sadržaje koji su usmjereni na promjenu fizičkog izgleda u cilju postizanja veće tjelesne „privlačnosti“, od uobičajenih savjeta o fitnesu do ekstremnijih tehnika modifikacije tijela, koji mogu naškoditi tjelesnom zdravlju.
Incel zajednice
Ubistvo koje je počinio maloljetni Jamie u seriji Adolescencija motivisano je online prepiskom u kojoj buduća žrtva, Jamiejeva prijateljica iz škole, Katie, naziva Jamiea incelom i uz to dobija mnogo lajkova na taj komentar.
Ofcom-ovo istraživanje bavilo se takođe incel zajednicama i ustanovilo da su najekstremniji primjeri mizoginije u okviru manosfere prisutni upravo na specijalizovanim forumima povezanim sa incel zajednicama. Iako pomenute zajednice imaju zatvoreni karakter i iako je mala vjerovatnoća da će korisnici interneta naići na ovaj sadržaj, trenutno nepostojanje verifikacije starosti znači da mu potencijalno može pristupiti bilo ko, uključujući i djecu. Osim mizoginije, ono što incel zajednice čini problematičnim jeste promovisanje depresivnih pa čak i suicidalnih stavova.
Osobe uključene u ove zatvorene zajednice pod većim su rizikom da usvoje štetna uvjerenja ili obrasce razmišljanja, zbog snažnog osjećaja pripadnosti grupi i sopstvene ranjivosti.
Intervju sa ispitanicima koji sebe doživljavaju kao incele pokazuje da oni pate od osjećaja samoprezira i beznađa. Koncept crne pilule (black pill) koji je temelj mnogih aspekata incel kulture, ističe beznadežnost i besmislenost pokušaja da se poboljša sopstvena situacija. Na incel forumima postoji ogroman raspon sadržaja, najčešće u vidu tekstualnih objava, a teme su često obilježene oznakama poput Ozbiljno, Gorivo bijesa (Rage Fuel), Toksična ženstvenost, Crna pilula, NSFW (nije za gledanje na poslu), Diskusija.
Sadržaji koji su viđeni tokom ovog istraživanja kretali su se od navodno naučnih ili evolucijski zasnovanih objava o seksualnim odnosima, preko mračnog, samoponižavajućeg humora, sve do ekstremnih fantazija o seksualnom nasilju.
Oni ispitanici koji su bili bolje upoznati sa incel kulturom, bilo iz ličnog iskustva ili kroz čitanje o njoj, pominjali su narativ prema kojem se ova nihilistička ideologija crne pilule može povezati s nasilnim ekstremizmom. Jedan učesnik, koji je sebe opisao kao incela, naveo je da se na incel forumima redovno koriste reference i sleng vezani za Elliota Rodgera, samoproglašenog incela koji je izvršio masovno ubistvo u Kaliforniji 2014. godine. Drugi učesnici su rekli da su čitali istraživanja koja pokazuju da velika većina incela nije nasilna i da njihovo fatalističko tumačenje crne pilule prije vodi u depresivna mentalna stanja.
Ispitanici koji su se identifikovali kao inceli, obično su bili društveno izolovani i imali su u nekom periodu života ozbiljne probleme sa mentalnim zdravljem.
Kako se dolazi do sadržaja manosfere?
Ispitanici su nailazili na sadržaj u različitim vrstama online okruženja: personalizovanim fidovima (news feed) na društvenim mrežama koje oblikuju algoritmi preporuka ili praćenjem određenih kreatora sadržaja, kroz duže videoformate na platformama poput YouTubea, rjeđe na Rumbleu, kao i kroz kombinaciju tekstualnih i vizuelnih diskusija koje se odvijaju na zatvorenijim forumima poput Discorda ili na specijalizovanim sajtovima.
Kako medijska pismenost utiče na korisnike manosfere?
Većina ispitanika pokazala je određeni nivo kritičkog mišljenja, razumijevanje načina na koji algoritmi preporučuju sadržaje i funkcionalnost platformi. U tom smislu, većina ispitanika izjavila je da sistemi preporuka zasnovani na algoritmima oblikuju ono što oni vide u online prostoru, ali ne nužno i ono što misle.
Sve u svemu, mogli bismo zaključiti da je Ofcom-ovo istraživanje pokazalo da je dio zabrinutosti opravdan, naročito kad je riječ o specifičnim, izolovanim zajednicama kao što su inceli ili looksmaxxeri. Načelno, istraživanje je pokazalo da manosfera suočava svoje korisnike sa raznovrsnim i često međusobno oprečnim porukama, da većina posjeduje sposobnost kritičkog promišljanja, što im omogućava da selektivno pristupaju sadržaju: zadrže ono što je u skladu s njihovim vrijednostima i ličnim iskustvima, a odbace ostatak.
